Në një shoqëri ku shëndeti seksual ende mbetet temë tabu, shumë të rinj përballen me keqinformim, frikë dhe hezitim për të kërkuar ndihmë mjekësore. Mungesa e edukimit seksual në shkolla dhe stigma sociale shpesh i shtyjnë të rinjtë drejt burimeve jo të besueshme dhe vendimeve të rrezikshme. Në këtë intervistë për Mollëkuqja.mk, mjekja Blerina Qamili foli nga perspektiva profesionale për rëndësinë e edukimit seksual, parandalimin e infeksioneve dhe domosdoshmërinë e një qasjeje mjekësore pa gjykime ndaj të rinjve.
Sa i rëndësishëm është edukimi seksual nga perspektiva mjekësore? A janë infeksionet seksualisht të transmetueshme të parandalueshme?
“Nga perspektiva mjekësore, edukimi seksual është një mjet parandalues thelbësor. Ai nuk ka për qëllim të nxisë sjellje seksuale apo të shkaktojë erotizim të pakontrolluar, por të ulë rrezikun shëndetësor që lidhet me to.”
Qamili thotë se pjesa më e madhe e infeksioneve seksualisht të tranmetueshme mund të parandalohen.
“Kjo mund të ndodhë vetëm nëse njerëzit kanë informacion të saktë dhe e zbatojnë atë. Përdorimi i rregullt i prezervativit ul ndjeshëm rrezikun për HIV dhe shumicën e STI-ve bakteriale. Vaksinimi kundër HPV redukton incidencën e infeksionit dhe pasojat e tij afatgjata, përfshirë kancerin e qafës së mitrës. Testimi i hershëm dhe trajtimi adekuat parandalojnë komplikime serioze si infertiliteti dhe dëmtimet kronike të sistemit riprodhues.”
Të rinjtë shpesh herë për shkak të stigmës, faktit që kjo temë është ende tabu në vendin tonë ngurojnë të shkojnë në mjek; edhe nëse ju shfaqen simptome, çfarë do ju thoje të rinjve për këtë?
“Një nga problemet kryesore që hasim në praktikën mjekësore është vonesa në paraqitjen te mjeku për shkak të turpit dhe frikës nga gjykimi. Të rinjve do ju thoja qartë: simptomat nuk zhduken nëse ne i injorojmë. Përkundrazi, shumë infeksione bëhen kronike pikërisht për shkak të vonesës në diagnostikim.”
Çdo shenjë si djegie gjatë urinimit, sekrecione të pazakonta, dhimbje gjatë marrëdhënies seksuale apo ndryshime në zonën gjenitale kërkon vlerësim mjekësor. Mjeku është profesionist shëndetësor, jo autoritet moral, dhe roli i tij është të diagnostikojë dhe trajtojë, jo të gjykojë. Kërkimi i ndihmës mjekësore në kohë është veprim racional, mbron shëndetin rrjedhimisht kualitetin e jetës.”
Meqë në shkolla nuk kemi edukim-seksual, të rinjtë kryesisht informohen nga ‘Google’ në lidhje me sëmundjet seksualisht të transmetueshme, cili është rreziku i kësaj?
“Internetit nuk i mungon informacioni, por i mungon filtri mjekësor. Kur të rinjtë informohen vetëm përmes motorëve të kërkimit, ata përballen me informacion të pjesshëm, shpesh kontradiktor dhe pa kontekst klinik. Kjo çon ose në panik të panevojshëm, ose në minimizim të rrezikut real.”
“Asnjë simptomë nuk mund të interpretohet pa histori mjekësore, ekzaminim fizik dhe analiza laboratorike. Këto janë elemente që Google nuk mund t’i zëvendësojë. Internetit mund t’i besohet për orientim fillestar, por vendimet shëndetësore nuk duhet të bazohen vetëm në kërkime online.” shtoi mjekja Blerina Qamili.
Nga aspekti mjekësor, cilat janë mitet dhe keqkuptimet më të zakonshme që hasen te adoleshentët lidhur me seksualitetin dhe shëndetin riprodhues?
“Në praktikë, hasen disa keqkuptime të përsëritura:
- Ideja se shtatzënia nuk ndodh gjatë marrëdhënies së parë seksuale është biologjikisht e pavërtetë.
- Pamja e jashtme e një personi nuk është tregues i mungesës së infeksioneve seksualisht të transmetueshme, pasi shumë prej tyre janë asimptomatike.
- Një test negativ nuk garanton mbrojtje të përhershme, sepse rreziku lidhet me ekspozimin e vazhdueshëm.
- Prezervativi nuk ul ndjeshëm kënaqësinë seksuale; përkundrazi, siguria redukton ankthin dhe përmirëson përjetimin.
- Kontraceptivët hormonalë nuk shkaktojnë infertilitet të përhershëm; fertiliteti rikthehet pas ndërprerjes së tyre.
Këto mite, nëse nuk adresohen, çojnë në vendime të pasigurta dhe pasoja reale shëndetësore.”
Si e vlerësoni qasjen e institucioneve shëndetësore dhe arsimore ndaj edukimit seksual në vend?
“Qasja aktuale e institucioneve shëndetësore dhe arsimore ndaj edukimit seksual është e pamjaftueshme dhe e fragmentuar. Në praktikë, edukimi seksual nuk trajtohet si pjesë e rëndësishme e shëndetit publik, por si temë e ndjeshme që shpesh shmanget.
Në sistemin arsimor, mungon një program i strukturuar dhe i qëndrueshëm i edukimit seksual. Temat që lidhen me shëndetin seksual përmenden vetëm sipërfaqësisht ose në mënyrë teorike, pa informacion praktik dhe pa hapësirë për pyetje. Kjo i lë të rinjtë të informohen nga burime jo të besueshme ose nga bashkëmoshatarët, gjë që rrit keqinformimin dhe rrezikun shëndetësor.
Nga ana tjetër, institucionet shëndetësore zakonisht reagojnë vetëm pasi problemi ka ndodhur, pas një infeksioni, një shtatzënie të padëshiruar apo komplikimesh të tjera. Fokusi është më shumë në trajtim sesa në parandalim, ndërsa këshillimi dhe edukimi paraprak janë të kufizuar.
Në përgjithësi, mungon bashkëpunimi i koordinuar mes sektorit të arsimit dhe atij shëndetësor. Pa një qasje të përbashkët dhe të bazuar në evidencë shkencore, edukimi seksual mbetet i paqartë dhe i pabarabartë, duke mos i përgatitur të rinjtë për vendime të informuara dhe të sigurta për shëndetin e tyre.”
Cilat masa mendoni se duhen të ndërmerren në nivel institucional për t’u siguruar që të rinjtë të kenë qasje në informacion të saktë, të sigurt dhe të kuptueshëm për shëndetin seksual?
“Nga një këndvështrim mjekësor dhe institucional, janë të nevojshme disa hapa të qartë:
- Futja e edukimit seksual gjithëpërfshirës në sistemin arsimor, të përshtatur për moshën.
- Trajnimi i profesionistëve që punojnë me të rinjtë për komunikim të saktë dhe jo-stigmatizues.
- Krijimi i shërbimeve shëndetësore miqësore për të rinjtë, me qasje konfidenciale.
- Fushata publike të bazuara në evidencë shkencore, jo në frikësim.
- Qasje e lehtë në mjete mbrojtëse, testime dhe vaksinim.
- Përfshirja e prindërve për të thyer heshtjen dhe keqinformimin ndërbrezor.”
Aktualisht, në shkollat e Maqedonisë së Veriut nuk ekziston lëndë e posaçme për edukimin seksual. Edhe pse ndër vite janë bërë përpjekje për ta përfshirë edukimin gjithëpërfshirës seksual si lëndë zgjedhore dhe janë zbatuar programe pilot në disa institucione arsimore, kjo iniciativë ende nuk është konkretizuar në përfshirje të plotë në kurrikulat shkollore.
