Во општество каде што сексуалното здравје сè уште претставува табу тема, многу млади се соочуваат со дезинформации, страв и двоумење да побараат медицинска помош. Недостатокот на сексуално образование во училиштата и социјалната стигма често ги насочуваат младите кон ненадежни извори и ризични одлуки. Во ова интервју за Mollëkuqja.mkMollëkuqja.mk, докторката Блерина Ќамили зборува од професионална перспектива за значењето на сексуалното образование, превенцијата од инфекции и неопходноста од недискриминирачки и неосудувачки медицински пристап кон младите.
Колку е важно сексуалното образование од медицинска перспектива? Дали сексуално преносливите инфекции се превентабилни?
„Од медицинска перспектива, сексуалното образование претставува клучна превентивна алатка. Неговата цел не е да поттикнува сексуално однесување или да предизвика неконтролиран еротизам, туку да го намали здравствениот ризик поврзан со него.“
Ќамили вели дека најголемиот дел од сексуално преносливите инфекции можат да се спречат.
„Ова е возможно само доколку луѓето располагаат со точни информации и ги применуваат во пракса. Редовната употреба на кондом значително го намалува ризикот од ХИВ и повеќето бактериски сексуално преносливи инфекции. Вакцинацијата против ХПВ ја намалува инциденцата на инфекцијата и нејзините долгорочни последици, вклучувајќи го и ракот на грлото на матката. Раното тестирање и соодветниот третман спречуваат сериозни компликации како што се неплодност и хронични оштетувања на репродуктивниот систем.“
Младите често, поради стигмата и фактот што оваа тема сè уште е табу кај нас, се двоумат да посетат лекар, дури и кога имаат симптоми. Што би им порачале?
„Еден од главните проблеми со кои се соочуваме во медицинската пракса е доцнењето во јавувањето кај лекар поради срам и страв од осуда. На младите би им порачала јасно: симптомите не исчезнуваат ако ги игнорираме. Напротив, многу инфекции стануваат хронични токму поради задоцнета дијагноза.“
Секој знак како печење при мокрење, невообичаени секрети, болка при сексуален однос или промени во гениталната област бара медицинска проценка. Лекарот е здравствен професионалец, а не морален авторитет. Неговата улога е да дијагностицира и лекува, а не да осудува. Навременото барање медицинска помош е рационален чекор кој го штити здравјето и, следствено, квалитетот на животот.“
Со оглед на тоа што во училиштата нема сексуално образование, младите најчесто се информираат преку „Google“ за сексуално преносливите болести. Кој е ризикот од ова?
„На интернет не му недостигаат информации, туку медицински филтер. Кога младите се информираат исклучиво преку пребарувачи, се соочуваат со делумни, често контрадикторни информации без клинички контекст. Ова води или кон непотребна паника, или кон потценување на реалниот ризик.“
„Ниту еден симптом не може да се толкува без медицинска историја, физички преглед и лабораториски анализи – елементи што Google не може да ги замени. Интернетот може да послужи за почетна ориентација, но здравствените одлуки не смеат да се базираат исклучиво на онлајн пребарувања“, додава докторката Блерина Ќамили.
Од медицински аспект, кои се најчестите митови и заблуди кај адолесцентите поврзани со сексуалноста и репродуктивното здравје?
„Во пракса, се среќаваат неколку повторливи заблуди:
- – Идејата дека не може да дојде до бременост при првиот сексуален однос е биолошки неточна.
- – Надворешниот изглед на една личност не е показател за отсуство на сексуално преносливи инфекции, бидејќи многу од нив се асимптоматски.
- – Негативен тест не гарантира трајна заштита, бидејќи ризикот зависи од континуирана изложеност.
- – Кондомот не ја намалува значително сексуалната наслада; напротив, чувството на сигурност го намалува стресот и го подобрува доживувањето.
- – Хормоналните контрацептиви не предизвикуваат трајна неплодност; плодноста се враќа по нивниот прекин.
Доколку овие митови не се адресираат, тие водат кон небезбедни одлуки и реални здравствени последици.“
Како ја оценувате улогата на здравствените и образовните институции во сексуалното образование во земјата?
„Актуелниот пристап на здравствените и образовните институции кон сексуалното образование е недоволен и фрагментиран. Во пракса, сексуалното образование не се третира како важен дел од јавното здравје, туку како чувствителна тема што често се избегнува.
Во образовниот систем недостига структуриран и одржлив програм за сексуално образование. Темите поврзани со сексуалното здравје се спомнуваат површно или теоретски, без практични информации и без простор за прашања. Ова ги остава младите да се информираат од ненадежни извори или од врсници, што дополнително го зголемува ризикот и дезинформациите.
Од друга страна, здравствените институции најчесто реагираат дури откако проблемот веќе настанал – по инфекција, несакана бременост или други компликации. Фокусот е повеќе на третман отколку на превенција, додека советувањето и едукацијата се ограничени.
Во целина, недостига координирана соработка меѓу образовниот и здравствениот сектор. Без заеднички, научно заснован пристап, сексуалното образование останува нејасно и нерамномерно, а младите остануваат неподготвени за информирани и безбедни одлуки.“
Кои мерки треба да се преземат на институционално ниво за младите да имаат пристап до точни, безбедни и разбирливи информации за сексуалното здравје?
„Од медицински и институционален аспект, неопходни се неколку јасни чекори:
- Воведување сеопфатно сексуално образование во образовниот систем, соодветно на возраста.
- Обука на професионалците кои работат со млади за точна и нестигматизирачка комуникација.
- Создавање здравствени услуги пријателски настроени кон младите, со доверлив пристап.
- Јавни кампањи засновани на научни докази, а не на заплашување.
- Лесен пристап до заштитни средства, тестирања и вакцинација.
- Вклучување на родителите со цел надминување на тишината и меѓугенерациската дезинформација.“
Во моментов, во училиштата во Северна Македонија не постои посебен предмет за сексуално образование. Иако со години се прават напори за воведување на сеопфатно сексуално образование како изборен предмет и се реализирани пилот-програми во одредени образовни институции, оваа иницијатива сè уште не е целосно интегрирана во наставните програми.
