Poezia ka qenë gjithmonë një rebelim, një pëshpërimë që sfidon heshtjen, një ulërimë që rrëzon muret. Dhe nëse ka një zë që ka mbajtur peshën e dashurisë, tërbimit dhe qëndrueshmërisë ndër shekuj, ai është zëri i grave. Nga vargjet e fragmentuara të Sapfós deri te fuqia krudo e slam poetëve modern, poezia feministe nuk ka qenë kurrë vetëm një thurje fjalësh, ajo ka qenë dhe mbetet një akt revolucioni.
Imagjinoni një grua në vitin 600 p.e.s., në ishullin grek të Lesbos, që guxon të shkruajë për dashurinë mes grave. Poezia e Sapfós ishte një kryengritje e heshtur, një himn ndaj pasionit në një botë që përpiqej të përkufizonte dashurinë përmes syve të burrave. Ajo nuk kërkoi leje për të ekzistuar; ajo u vetshkrua në histori. Edhe pse shumica e poezive të saj janë të humbura, të djegura, të fshira ose thjesht të gëlltitura nga koha, fragmentet e mbijetuara ende pulsojnë me zjarr:
“Dikush, po jua them, do të na kujtojë..”
Dhe nuk u gabua.
Për shekuj me radhë, gratë që shkruanin ishin ose shenjtore ose mëkatare, ose zëra devotshmërie ose zëra që duheshin heshtur. Megjithatë, midis rreshtave të historisë, ne i gjejmë ato: Christine de Pizan, duke mbrojtur intelektin e grave në shekullin XV; Sor Juana Inés de la Cruz, duke luftuar për të drejtën për të mësuar në Meksikën koloniale; dhe në shekullin e XIX-të, Emily Dickinson, duke e fshehur gjenialitetin e saj të egër e të pazbutshëm, mbyllur në dollap.
Pastaj erdhi e drejta e grave për të votuar dhe papritmas, poezia u bë një thirrje për luftë. Gratë si Alice Duer Miller dhe Charlotte Perkins Gilman e shndërruan vargun në armë:
“A është një krim të mendosh?
Apo është mëkat të kesh ide?”
Në duart e tyre, poezia nuk ishte më një gjë delikate. Ishte një këngë marshimi.
Dhe pastaj erdhi zjarri: skajet e mprehta të Sylvia Plath, fuqia e pakomprometuar e Audre Lorde, dinjiteti i palëkundur i Maya Angelou.
Në vitet 1960 dhe 1970, shpërtheu lëvizja feministe dhe bashkë me të edhe poezia e saj. Adrienne Rich shkroi se çfarë do të thotë të jesh grua në një botë të ndërtuar për burra. Anne Sexton mori tabutë e mëmësisë, sëmundjeve mendore dhe dëshirës femërore dhe i ktheu ato në poezi aq të tronditëse sa nuk mund të injoroheshin.
“Unë jam shigjeta,
vesa që fluturon,
vetëvrasëse, në harmoni me impulsin
drejt syrit të kuq,
kazanit të mëngjesit”.
Sylvia Plath, “Ariel”
Ato nuk kërkuan më një vend në tavolinë. Ato i vunë flakën tavolinës. Nëse Sapfó shkroi për përjetësinë, poetet moderne feministe shkruajnë për të tashmen.
Poezia Slam, e lindur në vitet ’80, e ktheu vargun në performancë, në rezistencë që dëgjohej, shihej, ndjehej gjer në asht. Gratë si Patricia Smith, Dominique Christina dhe Olivia Gatwood e kanë kthyer poezinë në një akt bonifikimi. Ato ngjiten në skenë dhe e zotërojnë atë, duke treguar histori të vajzërisë, tërbimit, trupave, dashurisë, mbijetesës.
Zërat e tyre e ndërprenë zhurmën, tek brohorisnin:
“Trupi im nuk është zonë lufte”.
“Unë nuk po kërkoj leje për të ekzistuar.”
“Nuk mund të më heshtësh”.
Poezia slam është rrahja moderne e zemrës së poezisë feministe: e pafiltruar, e patrembur, e pamohueshme.
Sapfó shkroi në papirus. Plath në ditare. Poetët e sotëm shkruajnë mbishkrime në Instagram, në video virale, në fjalime publike që mbledhin miliona shikime. Mediumi ndryshon, por mesazhi qëndron: fjalët e grave nuk do të fshihen.
Dhe kështu, ne shkruajmë. Dhe flasim. Dhe kujtojmë:
“Dikush, po jua them, do të na kujtojë…”
Dhe ne i kujtojmë.
